تأملاتی در فلسفه فلسفه اسلامی (دفتر دوم)

مجموعۀ دوجلدی «تأملاتی در فلسفۀ فلسفۀ اسلامی» برآمده از دروس خارج فلسفۀ استاد معظم، سیدیدالله یزدان‌پناه، جستارها و تأملاتی فرانگرانه به فلسفۀ اسلامی، به‌ویژه حکمت متعالیه است. فلسفۀ فلسفه، یا فرافلسفه، به خودِ حقیقت کار فلسفی و دانش فلسفه می‌پردازد و در پی پاسخ‌گویی به پرسش‌هایی دربارۀ فعالیت فلسفه‌ورزی و دانش فلسفه است، پرسش‌هایی از جنس روش‌شناسانه، معرفت‌شناسانه و محتواشناسانه.

استاد سید یدالله یزدان‌پناه در مجموعۀ «تأملاتی در فلسفۀ فلسفۀ اسلامی»، مباحث فلسفۀ فلسفه را به دو بخش اصلی تقسیم کرده‌اند: الف) روشی و معرفت‌شناسانه و ب) محتوایی. دفتر اول تأملات به دستۀ اول و دفتر دوم به دستۀ دوم از مباحث اختصاص یافته‌اند. به عبارت دیگر، دفتر دوم در نُه فصل به بخش دوم مباحث فلسفۀ فلسفه، یعنی مباحث محتوایی می‌پردازد.

در فصل نخست ضرورت فلسفه و چرایی نیاز به آن بیان شده است. 

فصل دوم دربارۀ آغاز فلسفه با واقعیت بدیهی است. 

فصل سوم به باریک‌اندیشی‌هایی در باب موضوع فلسفۀ نخستین اختصاص یافته است. در این فصل به‌خوبی بیان شده است که مراد از «موجود چونان موجود» چیست و روشن شده است که فلسفۀ نخستین دقیقًا از چه چیزی بحث می‌کند. 

فصل چهارم به مبحث دشوار و چالشی عوارض ذاتی موضوع دانش فلسفه پرداخته است. سخن دربارۀ این است که دانش فلسفۀ نخستین با موضوع خاص خود، یعنی «موجود چونان موجود»، چه نوع محمولاتی را برای مسائل خود می‌طلبد؟ به بیان دیگر، پژوهش در این باره است که چه اموری با «موجود چونان موجود» ارتباطی ویژه دارند، به‌گونه‌ای که دانش ممتاز فلسفه را برمی‌سازند؟

در فصل پنجم غایت دانش فلسفۀ نخستین و نسبت آن با دانش کلام بررسی شده است.

فصل ششم نسبت فلسفه و دیگر دانش‌ها را بررسی می‌کند.

فصل هفتم اصالی بودن دانش فلسفه را، ناظر به دیدگاه علامه طباطبایی در این باره، توضیح داده است.

فصل هشتم از جهتی فصل بسیار مهمی است و استاد یزدان‌پناه برخی دیدگاه‌های خود را دربارۀ حکمت عملی، ازجمله اقسام حكمت عملی، حكمت عملی اسلامی، مسئلۀ معنا و فرهنگ و جایگاه فلسفۀ اولی نسبت به حکمت عملی، در آن عرضه کرده‌اند.

فصل نهم، که آخرین فصل این دفتر است، به امکان و تحقق فلسفۀ اسلامی می‌پردازد. در دفتر اول به این مسئله اشاره شده بود، اما در این دفتر با تفصیل بیشتری بدان پرداخته شده است. آیا ممکن است فلسفه‌ای دینی و اسلامی باشد؟ دینی و اسلامی بودن چه معنایی دارد و ویژگی اساسی فلسفۀ دینی و اسلامی چیست؟ و آیا فلسفۀ موجود و تحقق یافته در میان مسلمانان، واقعاً اسلامی است؟ پس نخست باید به امکان، سپس به ملاک و سرانجام به پی‌جویی تحقق فلسفۀ دینی و اسلامی بپردازیم.